Skip to main content

The Final Cartridge 3

The Final Cartridge 3 was een populaire cartridge voor de Commodore 64, een homecomputer uit de jaren 80. De TFC 3 was een geliefde uitbreiding onder Commodore 64-gebruikers vanwege de waardevolle functies die het bood. Het had invloed op het dagelijkse gebruik van de computer. Door de ingebouwde resetknop hielp de TFC3 zelfs de levensduur van de Commodore 64 te verlengen. Want je hoeft niet steeds de C64 aan en uit te zetten, je kunt daarvoor de restknop gebruiken.

Hier vind je alles wat je moet weten over The Final Cartridge 3:

The Final Cartridge III

Wat is The Final Cartridge 3

The Final Cartridge 3 (ook wel TFC 3) was een hardware-uitbreidingscartridge voor de Commodore 64. Het is geproduceerd door het Nederlandse bedrijf Riska BV Home & Personal Computers. De TFC3 was één van de meest gebruikte en gewaardeerde cartridges voor de Commodore 64 vanwege zijn uitgebreide functionaliteit.

Idee en Ontwerp

The Final Cartridge 3 werd ontwikkeld om tegemoet te komen aan de behoefte aan extra functionaliteit voor de Commodore 64-gebruikersgemeenschap. Het bied een gebruiksvriendelijke manier om functies toe te voegen die anders ingewikkeld waren om uit te voeren op de Commodore 64.

Final Cartridge III Box

Hoe Werkt de Final Cartridge

  1. Snelstartfuncties: The Final Cartridge 3 bied snelle toegang tot veelgebruikte functies, zoals het laden van games, toepassingen, en het starten van een Assembler.
  2. Extra BASIC-functies: Het voegt extra functies toe aan het BASIC-programmeerplatform van de Commodore 64. Daardoor kunnen programmeurs meer geavanceerde taken uitvoeren.
  3. Disk Utilities: TFC 3 bevat diskutilities waarmee gebruikers diskettes kunnen formatteren, bestanden kunnen kopiëren en andere disk gerelateerde taken kunnen uitvoeren.
  4. RAM Expansion: Sommige versies van TFC 3 bevatten RAM-uitbreiding, wat handig is voor het uitvoeren van grotere programma’s.

Voor meer informatie kun je hier de Handleiding Downloaden

Final Cartridge III Manual

Hoe te Gebruiken

Het gebruik van TFC 3 is vrij eenvoudig. Je plugt de cartridge in de cartridgepoort van de Commodore 64 en start de computer op. Hiermee krijg je toegang tot de extra functies van de cartridge. Specifieke functies kunnen worden opgeroepen met behulp van speciale toetscombinaties of via het ingebouwde menu. (meestal RUN/STOP + Restore). Denk aan snellere diskette-lading, BASIC-uitbreidingen, bestandsbeheer, RAM-uitbreiding en meer.

Technische Specificaties van de Final Cartridge III

De Final Cartridge III is een van de meest veelzijdige uitbreidingsmodules die ooit voor de Commodore 64 en 128 verscheen. Hieronder vind je een overzicht van de belangrijkste technische eigenschappen en functies.

Hardware Specificaties

  • ROM-geheugen: De cartridge bevat 64 KB aan firmware, opgeslagen in één 27512 EPROM of twee 27256 EPROM’s, afhankelijk van de productiereeks.
  • Bank switching: Met behulp van bank switching kan de cartridge ROM-segmenten (8K of 16K) naar het geheugen van de C64 mappen.
  • RAM-uitbreiding: Sommige uitvoeringen beschikken over extra RAM, wat met name wordt gebruikt door de monitor- en freeze-functies.
  • Logica en componenten: De printplaat is opgebouwd uit TTL-chips zoals de 74LS09, 74LS14, 74LS133, 74LS174 en 74LS163. Bij de versie met twee EPROM’s wordt ook de 74LS00 toegepast.
  • Cartridgepoort: De Final Cartridge III werkt via de standaard C64/128-expansiepoort en gebruikt de GAME- en EXROM-lijnen om geheugen te schakelen.
  • Besturingsregister ($DFFF): Op adres $DFFF is een register zichtbaar waarmee bankselectie, LED-aansturing en de GAME/EXROM-lijnen worden geregeld. De exacte implementatie verschilt licht per hardwarevariant.

Bediening en functies in hardware

  • Freeze-knop: Hiermee kan een programma op elk moment worden bevroren, waarna het geheugen naar disk of tape kan worden weggeschreven. De hardware bevat een korte vertraging om stabiliteit te garanderen.
  • Reset-knop: Start de Commodore 64 of 128 snel opnieuw op zonder de computer uit en aan te zetten.
  • LED-indicator: Een klein lampje dat laat zien wanneer de cartridge actief is, bijvoorbeeld tijdens het uitvoeren van een freeze.

FC-III PCB

Software en ROM-functies

  • Grafische desktop: Bij het opstarten verschijnt direct een GUI met menu’s en vensters, iets unieks voor de C64 in die tijd.
  • Freezer: Hiermee kan de gebruiker programma’s pauzeren, geheugendumps maken en zelfs afzonderlijke schermen of sprites opslaan.
  • Turbo-modus: Tape wordt tot ongeveer 10× sneller ingeladen, diskbestanden tot zo’n 15× sneller geladen en circa 7× sneller weggeschreven.
  • Monitor: Biedt een krachtige machinecode-monitor met toegang tot geheugen, sprites, karakters en disk-monitorcommando’s.
  • BASIC-uitbreidingen: Nieuwe commando’s zoals RENUMBER, scrollfuncties, directory-weergave en bestandsbeheer zijn toegevoegd.
  • Printerinterface: Ondersteunt een Centronics-printer om listings en schermdumps direct af te drukken.
  • Notepad en file management: Een eenvoudige teksteditor en vensters voor bestandsbeheer maken de cartridge extra veelzijdig.
  • Final Kill: Met dit commando kan de cartridge tijdelijk worden uitgeschakeld, handig als een programma niet compatibel blijkt.

FC3 Startmenu

Geheugenmapping

De Final Cartridge III schakelt ROM-banken in het geheugenbereik $8000–$BFFF. Via de monitor kan de gebruiker verschillende ROM-banken activeren. De freeze-functie maakt gebruik van de NMI-lijn van de C64 om het systeem direct te onderbreken.

Variaties FC3

  • Standaard Final Cartridge III: met kleine verschillen in EPROM-configuratie en logica.
  • Final Cartridge III+: een latere uitbreiding met meer functies en grotere ROM’s, maar dit valt buiten de oorspronkelijke specificatie.

Samenvatting Final Cartridge III

Al met al blijft The Final Cartridge 3 een gedenkwaardig onderdeel van de geschiedenis van de Commodore 64 en retrocomputing. Het heeft een blijvende impact gehad op de manier waarop mensen deze klassieke computer hebben ervaart.

Lees meer over:

"Are you keeping up with the Commodore? 'Cause the Commodore is keeping up with you."

Commodore 64 Logo Computer Label